Cyfrowa przyszłość uniwersytetów

Cyfrowa przyszłość uniwersytetów

… to temat przewodni konferencji European University Systems organisation (EUNIS, 7-9 czerwca 2017, Uniwersytet w Munster, Niemcy), na której najnowsze badania i dobre praktyki w dziedzinie technologii informacyjnych w edukacji wyższej prezentowali przedstawiciele europejskich uniwersytetów. A oto kilka „gorących” tematów, związanych z cyfrowym nauczaniem:

Analityka nauczania

Wgląd w proces nauczania oraz związana z nim zindywidualizowana informacja zwrotna udzielana studentom, to dwa filary analityki nauczania wg SURFnet w Holandii (How to start with learning analytics? Infrastructure and support, M. de Wit, H. van Dompseler, J. Manderveld). To także droga, ku efektywnej edukacji. Możliwa jest dzięki gromadzeniu danych i analizie aktywności cyfrowej studentów (przy założeniu, że materiały dydaktyczne dostępne są w formie on-line). W swoich badaniach SURFnet skupił się m.in. na takich pytaniach odnośnie studentów: Jakich materiałów najczęściej używają? Kiedy podejmują czynności związane z nauką? Czy wykonują zadania i kiedy przesyłają je do oceny? Jak często wykonują testy samosprawdzające wiedzę? Czy monitorują swój własny postęp? Zebrane informacje są analizowane w celu wykrycia trendów (ale także wyjątków), a następnie poddawane wizualizacji. W takiej postaci trafiają do wykładowców, co daje przede wszystkim podstawę do oceny własnych zajęć, lecz również do udzielenia rzetelnej informacji zwrotnej studentom. Ci natomiast mają możliwości monitorowania własnego postępu w nauce, także w odniesieniu do średniej i osiągnięć innych studentów.

Na Uniwersytecie w Lizbonie w Portugalii (Introducing the Learning Scorecard: a tool to improve the student learning experience, E. Cardoso, D. Costa, D. Santos) stworzono nawet specjalne narzędzie - Learning Scorecard (LS) - do śledzenia i zarządzania aktywnościami studenta na e-kursie. Służy ono zarówno prowadzącemu kurs, jak i studentom (w różnych trybach podglądu). Prowadzący ma dostęp do ogólnego widoku z poziomu fakultetu. Tymczasem wersja dla studenta wykorzystuje element gamifikacji, by zachęcić do aktywności na kursie; uwydatnia też taką aktywność, jak zarządzanie czasem i pokazuje postępy w nauce. W ramach gamifikacji użyto technik takich jak: punkty doświadczenia, poziomy trudności, wyzwania, status lidera, współpraca w grupie, awatary, nagrody. Ich założeniem jest zaangażowanie i motywowanie studenta do osiągnięcia celów kursu.

Rys. 1. Widok studenta w LS, obrazujący jego aktywność na zajęciach [źródło: Introducing the Learning Scorecard: a tool to improve the student learning experience, E. Cardoso, D. Costa, D. Santos]

Myślą przewodnią, przyświecającą autorom powyższej pracy, która została na konferencji wyróżniona specjalną nagrodą w dziedzinie e-learningu, jest: „Jeśli nie możesz czegoś zmierzyć, tym trudniej jest tym zarządzać, a jeszcze trudniej wprowadzić poprawki”.

Skwantyfikowany student

Innym przykładem „wglądu w studenta” w oparciu o zbiorcze dane jest projekt Quantified Student prowadzony na Uniwersytecie Fontys w Holandii (Quantified Student, R. van der Vorst). W celu „skwantyfikowania” studenta, we współpracy z nauczycielami akademickimi, studentami i firmami komercyjnymi, stworzono specjalną aplikację mobilną, która ma na celu wzmocnienie ich zaangażowania w proces edukacyjny. Aplikacja mierzy wszelkie aktywności życiowe w relacji do studiowania, są to m.in.: czas spędzony na kampusie, czas przebywania on-line, spanie, aktywność fizyczna, wyniki w nauce, a nawet przewodnictwo skórno-galwaniczne, które pokazuje stan emocjonalny badanego. Inspiracją do tego typu pomysłu były istniejące już aplikacje chociażby dla biegaczy (np. RunKeeper). Aplikacja jest przede wszystkim dedykowana studentom i przeznaczona na ich użytek. Z „morza danych” udaje się jednak wyłowić pewne prawidłowości i korelacje, a student może z nich korzystać. Np. funkcjonalność „MyRythm” pokazuje ilość snu i aktywności fizycznej w relacji do wyników, inna obrazuje wyniki w stosunku do czasu spędzonego na nauce (w rożnej formie), natomiast dane biometrycze potrafią wskazywać momenty obniżonej koncentracji.

Rys. 2. Podstrona aplikacji mobilnej stworzonej dla projektu Quantified Student obrazuje zaangażowanie w naukę [źródło: Quantified Student, R. van der Vorst]

Więcej na temat tego nowatorskiego projektu można znaleźć na dedykowanym blogu: www.quantifiedstudent.nl

Edukacja on-line i przestrzeń do nauki na kampusie

O tym, jak ważne jest wzbogacenie oferty edukacyjnej uniwersytetu o nauczanie on-line, opowiadał m.in. Tomi Kauppinen z Uniwersytetu Aalto w Finlandii. Zainicjowany tam projekt Aalto Online Learning (A!OLE) ma na celu zaktywizowanie społeczności akademickiej w kierunku nauczania on-line, wypracowania najlepszych praktyk, technik motywacji i wzajemnego coachingu (Aalto Online Learning – A Pathway to Reforming Education at the Aalto University, T. Kauppinen, L. Malmi). Motorem tych działań jest przede wszystkim ułatwienie dostępu do edukacji dla coraz bardziej zróżnicowanych grup studentów, np. takich, którzy nie mogą regularnie bywać na kampusie (bo pracują albo uczestniczą w programach mobilności).

Zapotrzebowanie na spersonalizowane, elastyczne formy nauczania (w tym zdalnego) rośnie, a to wiąże się z potrzebą unowocześnienia oferty akademickiej. W tym celu idealnie byłoby „wydobyć” najcenniejsze aspekty nauczania face-to-face, by połączyć je z nauczaniem on-line. Można zatem sobie wyobrazić, że nauczanie w klasie skupiałoby się przede wszystkim na wprowadzeniu w problematykę, prowadzeniu dyskusji, zespołowemu rozwiązywaniu problemów i do przekazywania konstruktywnej informacji zwrotnej. Tymczasem automatyczna rejestracja logowań do materiałów podanych on-line służyłaby analizie procesu uczenia się przez studenta oraz zidentyfikowaniu sprawiających trudność działów wiedzy, tam gdzie interwencja nauczyciela jest potrzebna. Filozofia projektu zakłada, że nowatorskie podejście do zmiany kultury nauczania nie może być narzucone z góry, a raczej wypracowywane oddolnie, z zaangażowaniem akademickiej społeczności. Stąd wziął się pomysł otwartego naboru, zarówno dla kadry jak i studentów, na przedsięwzięcia i kursy związane z nauczaniem on-line. Uniwersytet zapewnia wsparcie techniczne i pedagogiczne, a nawet finansowe, służące wcieleniu pomysłu w życie. W tym celu zapoczątkowano utworzenie multidyscyplinarnej sieci akademickiej, której członkowie dzielą się dobrymi praktykami i uczą od siebie nawzajem.

Taki kompleksowy program, z włączeniem nauczania zdalnego, wprowadzono z sukcesem dla lektoratów językowych na Uniwersytecie Warszawskim - czym miałam przyjemność pochwalić się jako przedstawiciel COME UW. Jego początki sięgają niemal dekady, podczas której oferta edukacyjna „wyewoluowała” do obecnej formy – tj. e-lektoratów językowych (dla 3 języków obcych, z przewagą angielskiego) prowadzonych w 75% on-line i będących alternatywą (do wyboru) w stosunku do tradycyjnych zajęć. Niezmiennie, cieszą się popularnością wśród studentów, którzy w ankietach ewaluacyjnych oceniają je wysoko. Rocznie, ok. 5 tys. studentów UW korzysta z tej formy nauki. Więcej o koncepcji, strukturze i ostatnich innowacjach dydaktycznych w e-lektoratach, można przeczytać w Student Experience and Advancements in the Academic On-Line Foreign Language Teaching at the University of Warsaw (A. Pacholak, M. Galbarczyk).

Technologicznym krokiem naprzód, jak podkreślał Thierry Koscielniak, z Uniwersytetu Paris Descartes we Francji (prezentacja Immersive Learning is a New Frontier – We Can Now Create Interactive Contents Using Augmented and Virtual Realities), jest również włączenie rozszerzanej rzeczywistości (AR/ VR) w proces edukacyjny. Tego typu techniki wciąż jednak pozostają zjawiskiem efemerycznym niż powszechnie stosowaną praktyką, choć doskonale sprawdzają się przy wizualizowaniu chociażby procesów chemicznych na poziomie molekularnym.

Wciąż rozwijającym się trendem jest wszechstronna koncepcja smart kampus, w którą wpisuje się m.in. mniej formalny sposób aranżacji przestrzeni do nauki (Experiencing the 'smarter' campus, G. Ferrell, Ch. Lavelle), uwzględniający potrzeby np. nauki on-line czy prac projektowych. O nowych rozwiązaniach w tej sferze mówił Peter Coman (Future ways of Learning), sugerując, że proces dydaktyczny idzie w parze z przestrzenią, w jakiej się odbywa, a także używaną technologią.

Rys. 3 „Trzy nogi są lepsze niż dwie” – twierdzi Peter Coman – a do efektywnego procesu dydaktycznego potrzebne jest odpowiednie podejście pedagogiczne, właściwa technologia i przestrzeń. [Źródło: Future ways of Learning, P. Coman]

Czym jest elastyczna i spersonalizowana nauka – holenderskie case study

Natomiast Holendrzy (SURFnet) wzięli pod lupę edukację z punktu widzenia rynku pracy, podlegającego dynamicznym zmianom (What is “Flexible and Personalized Education” Anyway?, Ch. Bok). Zawody zmieniają się i mutują w szybkim tempie, a nauka przez całe życie staje się nieuchronna. Jednocześnie, grupa studentów stała się bardzo zróżnicowana, podobnie jak ich styl życia i nauki. Dlatego niektóre uniwersytety w Holandii nie tylko oferują równoległe zajęcia zdalne lub stacjonarne, ale nawet odchodzą od ściśle ustalonych terminów sesji egzaminacyjnych – studenci zdają egzamin wówczas kiedy czują się gotowi – niektórzy po 3 tygodniach, inni po 20. Nauka w wybranym miejscu, czasie i tempie wychodzi naprzeciw innym zobowiązaniom życiowym, jak rodzina czy praca. Część uniwersytetów w Holandii (np. Uniwersytet w Utrechcie) wprowadziła już indywidulane programy nauki, które student do pewnego stopnia komponuje samodzielnie. Oferowane są również różne warianty nauki np. w formie projektowej, poprzez rozwiązywanie przypadków albo tradycyjnego wykładu. Formalna edukacja nie nadąża jednak za zapotrzebowaniem na rynku pracy i kreowaniem nowych zawodów, dlatego pracodawcy poszukują osób, które na bieżąco będą się w stanie do nich przyuczyć. Pożądanymi cechami staje się kreatywność, czy myślenie krytyczne, a pośród umiejętności prym wiodą: zarządzanie, rozwiązywanie problemów, komunikacja i praca w grupie. Tymczasem nie są one w żaden sposób, lub w znikomym stopniu, ujęte w programach nauczania.

Nauczanie projektowe

Regina Brautlacht z Uniwersytetu w Bonn w Niemczech opowiedziała o stosowanym z wielkim powodzeniem nauczaniu jęz. angielskiego metodą projektową learning by doing (czyli uczenie przez robienie), a konkretnie realizację projektu międzynarodowego (Teaching Media Literacy and English as a Lingua Franca: Learning by Doing International Projects – an Approach to Teaching Professional English in Higher Education). Zapoczątkowany w 2013 r. the European Dialogue Project (EDP) oparty był na tele-współpracy studentów z trzech uniwersytetów w Niemczech, Portugalii i Włoch, w celu wypracowania najlepszych praktyk w nauczaniu angielskiego. Językiem roboczym był oczywiście angielski. Tego typu współpraca oparta była na przetestowaniu sytuacji, z jakimi studenci zetkną się w przyszłym życiu zawodowym. Podnosiła kompetencje cyfrowe szczególnie z zakresu użycia narzędzi Web 2.0, a także uzmysławiała różnokulturowe aspekty posługiwania się jęz. angielskim w jego praktycznym wymiarze. Efektem tej współpracy powstał przewodnik dla studentów z prowadzenia projektów międzynarodowych.

Cyfryzacja uczelni oczami studenta – niemieckie case study

A co cyfryzacja uniwersytetu oznacza dla studentów? Jakie są ich oczekiwania i potrzeby? To pytanie zadano grupie fokusowej studentów w wieku 20-25 lat na Uniwersytecie w Munster w Niemczech (Digitalization of Higher Education from a Student’s Point of View, A. Thoring, D. Rudolph, R. Vogl). Wyniki pogłębionego wywiadu pokazały, że podejście studentów jest raczej pragmatyczne i niekoniecznie podąża za wizjonerskimi poglądami techno-futurystów. Dobrą reputacją cieszy się internetowa platforma edukacyjna Learnweb (oparta na Moodle), gdzie dostępne są m.in. materiały do wykładanych przedmiotów - jednak nie jest ona priorytetem. Tym, co najbardziej ułatwiłoby im studenckie życie, jest zintegrowany system zarzadzania studiami (wraz z jego wersją w postaci aplikacji mobilnej), który umożliwiałby jednym logowaniem dostęp do wszystkich studenckich serwisów takich jak: plany zajęć, zapisy na zajęcia i egzaminy, dostęp do wyników. Ponadto, za bardzo potrzebny uznają dostęp do podręczników akademickich on-line oraz możliwość pobierania oprogramowania przydatnego do nauki i ćwiczeń. Mile widziana byłaby także jedna karta ID do wszystkich serwisów. Nad taką kartą już prowadzone są prace na poziomie europejskim…

Edukacja dla wszystkich i dla każdego…

Prócz uniwersalnej wielofunkcyjnej karty studenckiej, nad którą prace postępują, uniwersytety wprowadzają takie udogodnienia jak aplikacje mobilne, dające dostęp do usług studenckich, elektroniczny przepływ dokumentów, czy cyfrowe repozytoria prac naukowych i publikacji. Kwitną koncepcje smart kampus i otwartych zasobów edukacyjnych (OER). Przekrój prezentowanych na konferencji prac pokazuje ewidentny trend, jakim jest kompatybilność i ujednolicenie obsługi oraz studenckich serwisów, przenoszonych do strefy cyfrowej. Natomiast ukorzenienie procesu dydaktycznego w strefie cyfrowej pozwala na jego analizę w oparciu o dane, a także indywidualizację procesu nauczania, który uwzględnia różnorodność potrzeb studentów i stawia na odkrywanie i wykorzystywanie ich talentów. Tym samym edukacja wyższa coraz powszechniej staje się usługą „szytą na miarę”.

Autor: Anna Pacholak